Pieter Ballon en Christophe Busch, beiden verbonden aan de VUB en het Hannah Arendt Instituut, bespreken de “zoveelste ‘woke’ discussie”.
Dit opiniestuk verscheen eerder op demorgen.be. Auteurs: VUB-professor Communicatiewetenschappen Pieter Ballon en Directeur van het Hannah Arendt Instituut professor Christophe Busch.
Afgelopen week zagen we de zoveelste 'woke' discussie. Een discussie die steeds karikaturaler lijkt te worden, maar wel erg relevant blijft. JOE-presentator Anke Buckinx heeft het gehad met controverses over Zwarte Piet, flietchinezen of Friends-afleveringen en vraagt of er nog een beetje gelachen mag worden. De tegenreactie is voorspelbaar. Zo reageerde Aya Sabi in een column in deze krant: minderheidsgroepen worden nu eenmaal gediscrimineerd en gestigmatiseerd, en niet iedereen heeft de luxe dat te kunnen minimaliseren (DM 14/4).
Niet de meningsverschillen zijn hier het probleem, wel de uitsluiting van de andere mening.
De discussie is relevant omdat velen vandaag gewrongen zitten tussen beide standpunten. Jammer wel dat elk een karikatuur maakt van de 'andere zijde' om die vervolgens met de grond gelijk te maken. Bij Buckinx heet het dat 'wokers' zurige fanatiekelingen zijn; bij Sabi betekent niet 'woke' zijn je 'geen zak van de wereldproblematiek aantrekken'.
Niet de meningsverschillen zijn hier het probleem, wel de uitsluiting van de andere mening. Die 'andere zijde' is immers broodnodig om als betrokken burgers onze complexe wereld te begrijpen. Volgens Hannah Arendt, de filosofe van het gedeelde burgerschap, moet je om de werkelijkheid te verstaan juist 'de andere kant van het handelen' overwegen. Denken is vooruitlopen op het spreken met anderen en is daarom best steeds op dialoog gericht.
Een Arendtiaans uitgangspunt is dan ook: de bekommernissen van 'woke' moeten ieders bekommernis zijn. Je hoeft niet overal met fiets of zeilboot naartoe om te erkennen dat de klimaatproblematiek reëel en acuut is. Je hoeft niet morgen je sinterklaasfeest of carnaval af te zweren om oplossingen te zoeken voor schadelijke stereotiepen. Het is niet zeuren, maar juist positief dat activisten ervoor zorgen dat deze thema's op de kaart staan, en vanzelfsprekendheden uit het verleden in vraag worden gesteld.
Een strijdpunt maken van een tv-serie van twintig jaar geleden, terwijl intussen de discriminatie op onze arbeids- en woningmarkt voortwoekert, is niet woke maar wereldvreemd.
Maar als we die 'woke'-thema's dan gezamenlijk willen aanpakken, vermijden we best een aantal valkuilen. Onderzoek uit de VS toont aan dat, ondanks alle polarisatie, de meeste Amerikanen gevoelig zijn voor thema's als racisme, seksisme en andere discriminatie. Echter, gelinkt aan de perceptie van een 'politieke correctheid' die geen dialoog verdraagt, haakt tot 80 procent van de bevolking af, ook bij progressieven of gematigden. En dat kan niet de bedoeling zijn.
Een eerste valkuil is blijven hangen in discussies over beeldvorming en niet toekomen aan echte veranderingen. Een strijdpunt maken van een tv-serie van twintig jaar geleden, terwijl intussen de discriminatie op onze arbeids- en woningmarkt voortwoekert, is niet woke maar wereldvreemd.
Een tweede, nog ergere, is essentialisme: het toe-eigenen van eigenschappen of standpunten op basis van geslacht, leeftijd of etnische afkomst. Dat witte mensen, en zeker mannen of ouderen, vaak op posities zitten die verandering fnuiken, is een waarheid als een koe. Dat ze überhaupt niet in staat zouden zijn dat in te zien, is niet alleen een vreselijk stereotiep, het is ook dodelijk voor elk samen handelen.
Een derde valkuil, die daar vaak mee samengaat, is het absolute slachtofferschap. De maatschappij is te complex om haar op te delen in slachtoffers en daders. Dat leidt niet alleen tot een opbod over wie het grootste slachtoffer is, maar ook tot het vergoelijken van misstanden die even goed bij 'slachtoffergroepen' voorkomen.
Gelukkig zijn er weinigen voor het afschaffen van 'freedom of speech'.
Een vierde valkuil is het buitenkieperen van de basisprincipes van de liberale rechtsstaat, zoals het vermoeden van onschuld. Tot voor kort ijverden progressieven voor de totale anonimiteit van verdachten, om hen een eerlijk proces te gunnen. Nu zijn sommigen erop gebrand om die op te heffen, omdat vertrouwen ontbreekt in de onpartijdigheid of professionaliteit van politie en justitie. Maar een gebrekkige rechtsgang wordt niet verbeterd, maar juist verergerd door schandpaalactivisme.
Vrijheid van meningsuiting is nog zo'n basisprincipe. De vijfde valkuil is dan ook censureren en cancelen: schijnoplossingen die het denken stilletjes doden. Gelukkig zijn er weinigen voor het afschaffen van 'freedom of speech'. 'Freedom of reach' (vrijheid van verspreiding) is een andere zaak, daar moeten we ons afvragen of we uitsluitende stemmen moeten versterken door ze steeds weer op te voeren, aan beide zijden van het spectrum.
Waar de meesten die nu als 'woke' worden geclassificeerd, deze valkuilen vermijden, geven sommigen wel degelijk aanleiding tot al te gretige karikaturen. Het is cruciaal om in te zien dat het niet de woke- bekommernissen op zich, maar deze valkuilen zijn die de meeste weerstand oproepen. Met andere woorden, als we deze kunnen vermijden, is er een goede kans dat we samen ook echt aan de nodige verandering toekomen.