WE: “Daarom werken ze juist samen met de hogescholen, een doctoraat kan niet zonder hen afgeleverd worden. Het probleem is enkel hoe je kunst overbrengt naar het onderwijs. De methode moet ruimer zijn dan wat vroeger het geval was: een kunstenaar die over zichzelf sprak. In het volle vuur van een productieve periode is dat begrijpelijk, maar hij wordt wel aangesteld tot zijn 65ste. Dan heb ik graag iemand die een methodiek heeft om zich verder te verdiepen. En dat hoeft niet per se een groot kunstenaar te zijn, de grote voorbeelden uit de kunst hadden vaak ‘kleine’ leraars.”
HDW: “En omgekeerd ook: hoeveel grote kunstenaars zijn er uit het atelier van Gerhard Richter gekomen? Een, hooguit twee. Onder hoge bomen groeit niet veel."
WE: “Juist daarom kunnen mensen die nooit de grote hoogte als kunstenaar bereikten wel onderzoekstechnieken en een ruimer kader aanreiken.”
Hans De Wolf werkt met zijn team vaak in het buitenland, in Beijing is er een samenwerking met CAFA, de Central Academy of Fine Arts. “Ik hoop dat dit boven alle verdenkingen staat want de VUB en China gaan op dit moment niet zo goed samen. Ik werk daar al tien jaar en ik heb nog nooit meegemaakt dat me daar iemand kwam vertellen wat ik wel of niet mocht doen. In CAFA maak ik precies dezelfde tentoonstellingen en op precies dezelfde wijze als hier.”
En hoe vrij zijn kunstenaars in China?
HDW: “Een van de allergrootste levende schilders van dit ogenblik, Liu Xiaodong, heeft ooit gezegd dat er in China drie soorten kunstenaars zijn: rode, grijze en zwarte. De ‘roden’ werken in het systeem, die hebben een partijkaart en leiden een goed leven. De ‘zwarten’ zijn de dissidenten die niet in het systeem terechtkomen. Ik werk met een paar van hen maar hoofdzakelijk met de ‘grijzen’. In hun doen en laten verschillen die nauwelijks van onze kunstenaars.” [Lees verder onder de afbeelding]
Maar de ‘zwarten’ zijn dissident omdat ze kritiek op het systeem gaven.
HDW: “In de praktijk is het systeem de duimschroeven aan het aandraaien, dat is een feit. Er zijn kunstenaars die daar niet aan de bak komen. Onze systemen zijn overigens ook niet perfect. In de VS zijn er veel etnische minderheden die nooit toegang vinden tot de kunstwereld. Elke maatschappij heeft inclusieve en exclusieve systemen. Ik ben niet pro China, ik ben pro kunst. Ik ben nu bezig aan een Duchamp-tentoonstelling die in 2022 opent in Beijing met een gigantisch budget. Ik vind het dan ook ongelooflijk dat de Vlaamse overheid zo benepen omgaat met onze rijkdom aan kunst en kunstenaars die we hier hebben. Cultuur is vector, cultuur is geen kost.”
WE: “Cultuur is economie. Er is geen enkele kunstenaar die een subsidie op zijn spaarboekje zet. Elke euro die naar cultuur gaat, wordt onmiddellijk omgezet in processen; die ook voor tewerkstelling zorgen, ook in randactiviteiten als de horeca. Natuurlijk zal het afschaffen van subsidies niet betekenen dat er geen kunst meer gemaakt zal worden, maar het is het uitvoeren dat geld kost. Het is niet de compositie schrijven dat geld kost, wel het grote concert om het uit te voeren.”
HDW: “Over kunst moet je geen statistieken gebruiken. Je moet juist fier zijn op de kunstenaars uit tientallen landen die hier werken. De kwaliteit is fantastisch, het aanbod zeer divers en de jonge generatie female dominated. Goed toch?”
WE: “Ik ben stichtend voorzitter van het Hoger Instituut voor Schone Kunsten, waar we in de begindagen kampten met een grote genderongelijkheid. Vandaag zijn de jonge vrouwen in de meerderheid.”
HDW: “Ik zou graag zien dat die trend zich ook voortzet in het aankoopbeleid van onze musea. Daar zijn het nog altijd de boys onder elkaar.”
Hans De Wolf: Elke maatschappij heeft inclusieve en exclusieve systemen. Ik ben niet pro China, ik ben pro kunst.
En op de VUB? Want ik zit nu ook met twee boys aan tafel.
HDW: “Ik heb vrijwel uitsluitend vrouwelijke assistenten. Dat is de opkomende generatie die het binnenkort van ons zal overnemen. Wat mij nu vooral interesseert is de band met de ULB nauwer aanhalen. We hebben JRSLM gemaakt in Pilar…”
Waarin je een verband wilde leggen met spiritualiteit?
HDW: “Totaal. Wij zijn gespecialiseerd in culturele diplomatie en ook daarin moet je stout zijn, dan slaat het aan. JRSLM was een home match.”
WE: “Is stout zijn en diplomatie geen contradictie?”
HDW: “Helemaal niet. We wilden weg uit de clichés dat als je VUB zegt, je vrijmetselarij en humanisme zegt en dus antireligie. Maar spiritualiteit is niet het monopolie van religies.
De tentoonstelling was een uitnodiging aan professoren op de campus die zich volledig hebben opgesloten in hun vakgebied. Zodat ze hun systemen zouden kunnen openen voor spiritualiteit, waardoor we met elkaar kunnen communiceren. De enige menselijke activiteit die de spiritualiteit nooit heeft laten liggen is kunst. Daarom trekt kunst zoveel mensen aan. Ik vond het een goed thema binnen de VUB om ons eens te herbronnen na vijftig jaar.”
WE: “Toch is niet de hele VUB-gemeenschap het met je eens, Hans. Ik ken veel collega’s die het begrip spiritualiteit niet tot hun waarden zullen rekenen.”
HDW: “Het hangt er ook van af hoe je het definieert. Ik zie spiritualiteit als iets dat ons verbindt.” [Lees verder onder de foto]
WE: “Apostel en Flam, twee van onze vorige generatie filosofen, lanceerden het begrip atheïstische religiositeit, dat is veelzeggend.”
HDW: “Ik heb Pythagoras van onder het stof gehaald om aan wiskundigen te laten zien dat hun oorsprong diep in de mystiek ligt. Misschien was de laatste grote vertegenwoordiger van de verbondenheid tussen mathematica en religie wel Bach. In zijn composities vonden die elkaar.”
WE: “Tegelijk is er een grote tendens die bang is van mystiek en religie en juist daarom het blasfemische in de kunst omarmt. Er zijn nog altijd religies die daar absoluut niet van gediend zijn.”
Hoe kun je wetenschap en spiritualiteit aan elkaar koppelen?
HDW: “Ik ben slechts een kunstwetenschapper, een bastaard. Ik beoefen wetenschap over iets waarover je dat niet kunt doen. Voor mij is het moeilijk om een uitspraak te doen over wiskundigen of ingenieurs. Ik ga ervan uit dat elke intellectuele activiteit haar eigen parameters heeft die je niet volledig onder controle hebt. Daar kunnen nog altijd spirituele dimensies plaatsvinden.”
WE: “De vraag is of je die dimensies moet cultiveren of er juist tegenin moet gaan.”
HDW: “Willem: ik ben een provocateur. Een vicerector vroeg of ik in de plaats van JRSLM niet een andere titel wilde bedenken.”
WE: “Ik zou je Athene aangeraden hebben. Als bakermat van het vrije denken en de eerste verlichting.”
HDW: “Jerusalem is veel universeler.”
Willem Elias: Zo'n canon staat haaks op de laatste vijftig jaar waarin het idee van identiteit filosofisch gezien volledig onderuitgehaald werd.
WE: “Geloof is nu eenmaal universeler dan filosofie. Het vrije denken is een beperkte, westerse bezigheid, die zelfs in de VS niet bestaat.”
HDW: “Het is vanuit die optiek interessant om te zien dat men onder de dominantie van een katholieke universiteit uit Leuven, die in die tijd haar orders zowat direct uit het Vaticaan kreeg, heeft moeten toestaan dat er zich in Brussel een antichrist-universiteit nestelde. In Europa is de ULB/VUB een only case. Interessant is dat er in Caïro geen anti-allah-universiteit is en in New Delhi geen antiboeddha-universiteit. Het kan geen kwaad om ons te blijven herinneren aan onze identiteit als vrije universiteit.”
Hoe belangrijk is Pilar voor de universiteit?
WE: “Ik ben in 1979 begonnen met de culturele dienst aan de VUB, toen men me zei: ‘Denk nu maar niet dat er ook maar één halftime job bij zal komen voor cultuur’. Ik ben blijven voortdoen met behulp van allerlei nepstatuten. Later, toen KultuurKaffee werd afgebroken, ging ik op emeritaat. In die periode hadden we veel te danken aan algemeen directeur Nic Van Craen. Hij blijft in zijn bescheidenheid altijd op de achtergrond maar hij heeft veel voor cultuur betekend.”
HDW: “Ik denk dat we goed scoren met Pilar. Het zal andere universiteiten niet ontgaan zijn.”
Onder de professoren gaat het nog even over het feit dat zelfs in het buitenland onze cultuur een communautaire kwestie is. Brussel staat daardoor in de kou, zeker als het gaat over het promoten van de Belgische cultuur.
Misschien kunnen jullie enkele politici helpen om te bepalen wat de Vlaamse identiteit is.
HDW: “Oei, nu zijn we bij onze canon terechtgekomen. Mijn haren gaan daarvan rechtstaan.
Geen plek ter wereld is zo ongeïdentificeerd als deze. Wij leven in een melting pot van alle mogelijke invloeden, culturen, etnische achtergronden. Iedereen is hier gepasseerd en liet er zijn sporen achter. Juist daarom is de bodem zo interessant en rijk. Waar zijn we mee bezig als je dat wilt herleiden tot een definiëring van wat Vlaams is?” [Lees verder onder de foto]
Dan haal je wel het DNA uit die partijen die zo op de Vlaamse identiteit staan.
HDW: “Mijn opdracht is toch niet om het DNA van politieke partijen te behouden? De opdracht van een academicus is om te zeggen waar het op staat. Caroline Pauwels zou de oefening van een Vlaamse canon willen doen want als de VUB het niet doet, zal het in onze plaats gedaan worden.”
WE: “Dat is juist.”
HDW: “Onze historicus Guy Van Themsche vraagt zich terecht af of we in die canon dan ook opnemen dat vrouwen in het Vlaanderen van 1920 er niet veel beter aan toe waren dan vrouwen vandaag in Saoedi-Arabië. Het is een zeer heikele oefening. Wat mij daarbij zeer huiverig maakt is dat er achter de Vlaamse canon een politiek project zit dat eigenlijk al weet waar het wil uitkomen. Dan ben je met propaganda bezig. Elke rechtgeaarde academicus mag daar nooit mee akkoord gaan.”
WE: “Er zou niets tegen een canon zijn, als de diversiteit van Vlaanderen aan bod mocht komen. En als daar Hugo Claus bij zou zitten en…”
HDW: “Hugo is dood, Willem. “
WE: “… en Ensor. Maar Ensor was een Engelsman, die bovendien Frans sprak.
HDW: “Of iemand als Maeterlynck, Rodenbach…”
WE: “… die op zijn 27ste aan syfilis overleed, dat is ook de Vlaamse canon…”
HDW: “… of Verhaegen? Dat waren Franssprekende Vlamingen. Frans was hun moedertaal en Vlaanderen hun identiteit. De vraag is: hebben we een canon nodig? Hongarije heeft die oefening ook gemaakt. Het grote Orban-project begon met een tentoonstelling die de hele geschiedenis van Hongarije herschreven heeft. I don’t like that.”
WE: “Zo’n canon staat haaks op de laatste vijftig jaar waarin het idee van identiteit filosofisch gezien volledig onderuitgehaald werd.”