Svetlana ALEXIEVICH (°1948)
Beroep: historica, journaliste, auteur
Nationaliteit: Wit-Russische
Waarom een eredoctoraat?
3 mei 2021. Svetlana Alexievich ontvangt het eredoctoraat van de VUB voor haar bijdrage tot de verdediging van de vrijheid van meningsuiting en de mensenrechten.
Een moedige stem
Met de toekenning van een eredoctoraat aan Svetlana Aleksijevitsj wil de VUB eer betonen aan een auteur die er voor koos voor zichzelf te denken, vrij te spreken en te handelen. Een auteur die bovendien een stem geeft aan diegenen waarvan de stemmen vaak niet worden gehoord en die, in haar zoeken naar waarheid, er niet voor terugdeinst, met gevaar voor eigen leven, op zoek te gaan naar de ongemakkelijke feiten en gebeurtenissen die uit de officiële geschiedschrijving worden weggebannen.
"My wish is to humanize history."
Over haar carrière
Oor voor mensen
Svetlana Alexievich is geboren in 1948 in de Sovjet-Unie, amper drie jaar na de tweede wereldoorlog. In die oorlog verloor de Sovjet-Unie volgens schattingen maar liefst 10,7 miljoen soldaten, het hoogste aantal van alle oorlogsvoerende landen. In haar speech tijdens de uitreiking van haar Nobelprijs zei ze daarover dat ze zich geen mannen uit haar dorp herinnert: geen enkele vrouw had een man, een vader of een broer.
Alexievich groeide op luisterend naar de verhalen van die vrouwen. En ze bleef luisteren, in die mate dat ze zichzelf ondertussen een ‘mensenoor’ noemt, naar analogie van Flaubert, die zichzelf beschouwde als een ‘mensenpen’. Ze was en is gefascineerd door hoe mensen praten, door het hoogstpersoonlijk geluid van hun stem en wat ze ermee vertellen.
Die fascinatie blijkt uit de vorm van haar boeken, die gebaseerd zijn op interviews met gewone mensen die vertellen hoe ze in de marge van de grote omwentelingen hun leven proberen te leiden. Haar oeuvre laat zich dan ook lezen als een vorm van hedendaagse mondelinge geschiedschrijving van de Sovjet-Unie en de opvolgstaten. Ze schreef over vrouwen in de Tweede Wereldoorlog, over gewone Russische jongens die terechtkwamen in de Sovjet-Afghaanse oorlog, over hoe het dagelijkse leven er uitzag tijdens het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en over de impact van de kernramp van Tsjernobyl.
Zonder commentaar
In haar werk laat Alexievich mensen hun verhaal vertellen, zonder als auteur tussen te komen of commentaar te geven. Zoiets doorprikt natuurlijk mythes en illusies, evenals de officiële versie van de feiten. Daardoor kwam ze vaak onder het vuur van de autoriteiten te liggen, zowel in de tijd van de Sovjet-Unie, toen ze haar job als journaliste verloor, als nadien als schrijfster in Wit-Rusland, waar haar werk niet kon worden gepubliceerd.
Dat laatste maakte dat ze in 2000 haar land diende te verlaten en lange tijd in Parijs en Berlijn verbleef. In 2011 koos ze er bewust voor terug te keren naar Wit-Rusland en werd ze één van de gezichten van de democratische oppositie in het land.
Met commentaar
In augustus 2020 mengde Svetlana Aleksijevitsj zich in de protesten tegen de door de zittende president Loekasjenko gemanipuleerde verkiezingen. Ze nam een leidende rol op in de zogenaamde 'Coördinatieraad', die de oppositie tegen Loekasjenko verenigde. Op een vrije radiozender maande ze de president aan af te treden.
Oproep tot president Loekasjenko:
“Vertrek voor het te laat is, voordat u mensen in een vreselijke afgrond stort, de afgrond van de burgeroorlog. Niemand wil bloed zien. U wilt alleen macht. En het is uw machtshonger die bloedvergieten vereist.”
In september 2020 werden alle leden van de coördinatieraad gearresteerd, het land uitgezet of bleken na ontvoering spoorloos verdwenen. Alleen Aleksijevitsj was nog in vrijheid, vermoedelijk omdat het regime haar, omwille van haar internationale prestige niet durfde aan te pakken. Niettemin werd zij het slachtoffer van bedreigingen en hoewel ze aanvankelijk van plan was tot elke prijs in Wit-Rusland te blijven, besloot ze in september 2020 toch uit te wijken naar Duitsland, weliswaar met de intentie zo snel mogelijk terug te keren.
Gebiologeerd door het gesproken woord
Als kind werd ze betoverd door de verhalen van de vrouwen in haar dorp. Ze spraken altijd over hun mannen, omgekomen in de oorlog.
Stemmen die worden gehoord
In haar eerste boek liet Alexievich vrouwen aan het woord die meevochten in het rode leger. Er werden twee miljoen exemplaren van verkocht.
Uitzonderlijke prestatie
De Engelse krant heeft “het einde van de rode mens”, haar laatste boek, tot derde beste boek van de 21ste eeuw uitgeroepen.
Wat is een eredoctoraat?
Sinds 1978 reikt de VUB elk jaar eredoctoraten uit aan persoonlijkheden met de meest diverse achtergronden die zich op een opmerkelijke manier hebben ingezet voor hun vakgebied en voor de maatschappij. Vanaf dit plechtige moment van erkenning dragen zij de eretitel van Doctor Honoris Causa van de VUB.