Reine Borms

Reine werd als Regina Borms geboren op 12 september 1923 in Sint-Niklaas. Haar vader, een jongere halfbroer van de Vlaams-nationalist August Borms, had een tabakshandel in Sint-Niklaas. Hij verhuisde met zijn gezin naar Brussel, naar verluidt omdat hij niet langer geassocieerd wilde worden met het Vlaams-nationalisme van een deel van zijn familie. Hij verloor zijn zaak en zijn geld, waardoor het gezin in armoede terechtkwam. Vanaf haar veertiende gaf Reine privélessen om haar ouders financieel te helpen. 

Tijdens vakanties in de jaren 1930 bij haar oom Karel in Nederland ontwikkelde ze een diepe afkeer van Hitler en het fascisme. Op het Lyceum van Elsene blonk Reine Borms uit en werd ze beïnvloed en gestimuleerd door haar communistische leraressen Madeleine Jacquemotte en Denise Hons. In 1941 begon ze aan de studie Germaanse filologie aan de Université libre de Bruxelles (ULB), waar ze zich aansloot bij de clandestiene groep Étudiants socialistes unifiés (ESU). 

Na de sluiting van de universiteit op 25 november 1941 volgde Reine Borms clandestiene lessen en slaagde ze in 1942 voor haar eerste kandidatuur. Ze nam deel aan het opstellen en verspreiden van verzetsmateriaal, onder andere bij acties rond de terdoodveroordeling van Jean Guilissen (1914-1942). In Luik vervolgde ze haar studies en fungeerde ze onder meer als koerier van wapens en brieven voor de Partisans armés van de cel Ourthe-Amblève (waar o.a. Haroun Tazieff en Jean-Pierre Vivier, Borms’ verloofde, deel van uitmaakten). Ze was eveneens betrokken bij het Rassemblement estudiantin, waarvan ze secretaris werd en verantwoordelijk was voor het verzetsblad. 

Op verzoek van de Partizanen bezocht ze haar oom August Borms drie keer bij hem thuis in Merksem om tussenkomst te vragen voor ter dood veroordeelde verzetslieden zoals Jean Guilissen, Jean Hansen en Arnaud Fraiteur. August Borms tekende maar beweerde dat zijn tussenkomst geen effect zou hebben. 

Vanaf 1943 onderhield ze regelmatig contact met de nationale leiding van de ESU in Brussel. Op 29 april 1944 werd ze opgepakt tijdens een ESU-actie in Luik, waarna ze voor de Duitse militaire rechtbank werd gebracht, die besloot haar naar Duitsland te deporteren, wat gebeurde op 20 augustus. Ondanks een poging van haar familie om haar oom Auguste opnieuw te laten tussenkomen, werd ze overgebracht naar diverse concentratiekampen zoals Ravensbrück, Sachsenhausen en kampen in Berlijn. Omdat ze weigerde te werken voor Siemens tegen de geallieerden, belandde ze gedurende acht dagen in Ravensbrück in het Strafblock, geïsoleerd, bij twintig graden onder nul, met nauwelijks iets te eten, zonder kousen of schoenen en dagelijkse mishandeling, wat haar zwaar tekende. Daarna volgden nog de tocht naar Berlijn, waarbij 90 gevangenen omkwamen in een geallieerd bombardement, en de zogenaamde dodenmars naar Sachsenhausen. 

Reine Borms overleefde en verstopte zich tijdens de evacuatie van het kamp, waarna ze door de Sovjets bevrijd werd. Terug in België kon ze wegens ziekte haar studies pas in 1946 hervatten. In 1947 behaalde ze haar diploma. Ze huwde met arts Jacques Duchaine, die zelf ook bij het verzet betrokken was geweest, en het koppel kreeg een dochter. Pas tien jaar later kon ze beginnen lesgeven, onder andere aan het Atheneum in Elsene. 

Hoewel haar man actief bleef in het Belgische communistische milieu, keerde Reine zelf nooit meer terug naar het politieke activisme. Ze overleed op 26 maart 1999 in Anderlecht. 

In 2024 getuigde haar dochter, die haar levensloop en verzetsactiviteiten samenbracht in een boek, over de grote fysieke en psychologische trauma’s die de foltering en het verblijf in de kampen veroorzaakten, en over hoe dergelijke trauma’s onvermijdelijk een impact hebben op kinderen van ex-verzetslieden. 

Bronnen: 

• Gotovitch, José. "BORMS Régina, Marie-Louise, dite Reine, épouse DUCHAINE." Le Maitron, 25 feb. 2020, dernière modification le 25 févr. 2020. https://maitron.fr/spip.php?article223537. 
• Duchaine, Anne. Borms: Une famille entre collaboration et résistance. Racine, 2024. ​