De tien rectoren van de Belgische universiteiten roepen minister Maxime Prévot op om binnen de Europese Raad te pleiten voor een opschorting van het Associatieverdrag tussen de EU en Israël. Daarmee willen ze, in de woorden van VUB-rector Jan Danckaert, "een zeer sterk politiek signaal" geven. Zo’n maatregel zou het voor universiteiten eenvoudiger maken om institutionele samenwerkingen met Israëlische onderzoeksinstellingen stop te zetten. Israëlische deelname aan het prestigieuze Europese onderzoeksprogramma Horizon Europe zou daarmee worden uitgesloten, al blijven individuele academische contacten tussen onderzoekers mogelijk.
De brief van de 10 Belgische universiteiten
Mijnheer de vice-eerste minister,
De Belgische universiteiten begrijpen dat de Europese Raad Buitenlandse Zaken op 20 mei een bespreking zal wijden aan de mate waarin Israël artikel 2 van het Associatieverdrag tussen de EU en Israël nog respecteert. Zoals u weet, handelt dit artikel over het respect voor de mensenrechten.
Wij beklemtonen het belang van deze bespreking, zeker in het licht van de niet aflatende en door internationale instanties vastgestelde mensenrechtenschendingen door Israël in Gaza en op de Westelijke Jordaanoever. Als vertegenwoordiger van de civil society dringen wij aan op een onmiddellijke opschorting van het Associatieverdrag met Israël. Continuering van het verdrag wordt ervaren als een legitimering van een regering die zich bezondigt aan verregaande mensenrechtenschendingen en zelfs humanitaire hulp aan de Palestijnse bevolking verhindert. Dit is op geen enkele manier te verzoenen met de Europese basiswaarden.
Tegen de achtergrond van het conflict in Gaza hebben de Belgische universiteiten de afgelopen twee jaar de Europese Commissie herhaaldelijk gevat met de vraag naar een transparant screeningskader dat kan worden toegepast op Israëlische partners binnen het Europese Kaderprogramma voor Onderzoek en Ontwikkeling (Horizon Europe). De overeenkomsten die voor de uitvoering van deze projecten worden afgesloten, bevatten een clausule die in artikel 14 bepaalt dat gefinancierde projecten moeten worden uitgevoerd in de lijn met de hoogste ethische standaarden en in overeenstemming met de toepasselijke Europese, internationale en nationale wetgeving. Projectpartners worden geacht de Europese basiswaarden te respecteren, inclusief het respect voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de principes van de rechtstaat en de mensenrechten.
In haar antwoord aan de Belgische universiteiten heeft de Europese Commissie steeds onderstreept dat zij het respect voor de mensenrechten van nabij monitort voor zover, en dat is een cruciale nuance, dit betrekking heeft op de scope van het onderzoeksproject in kwestie. De Belgische universiteiten beschouwen dit als een minimalistische benadering, die voorbijgaat aan de noodzaak om de overkoepelende universiteit of onderzoeksorganisatie waartoe de projectpartner behoort te screenen op de bijdrage aan mensenrechtenschendingen. Bij een meer doelgerichte benadering zou zelfs de Europese Commissie welbepaalde Israëlische partners uit de reeds goedgekeurde consortia kunnen weren. In de huidige geopolitiek onstabiele tijden heeft Europa er in onze ogen alle belang bij om haar waarden hoog in het vaandel te voeren en toe te zien op de naleving ervan. Het zijn precies deze waarden, die zoals u weet ook expliciet verankerd zijn in het Europees Verdrag, die ons zullen toelaten ons blijvend te onderscheiden van andere machtsblokken.
Het minimalistische antwoord van de Europese Commissie, alsook de financiële zwaar nadelige impact bij terugtreding uit Europese projecten, maken het voor de Belgische universiteiten bijzonder moeilijk om uit onderzoeksconsortia met Israëlische partners te stappen of desgevallend Israëlische partners proberen te weren uit reeks goedgekeurde consortia. Enkel een opschorting van het Associatieverdrag biedt hiertoe een rechtszeker instrument op langere termijn.
Wij vragen u met aandrang om tijdens de Raad expliciet te pleiten voor een opschorting van het Associatieverdrag. Daarnaast verzoeken wij u ook om er bij de Europese Commissie op aan te dringen om werk te maken van een transparante en effectieve mensenrechtentoets die toelaat om nieuwe partnerschappen of eventuele verlengingen van bestaande partnerschappen proactief te screenen op potentiële mensenrechtenschendingen en daar ook de nodige gevolgen aan te koppelen. De Belgische universiteiten zijn alleszins beschikbaar om hun ervaringen terzake te delen.
Wij rekenen op uw steun om ons standpunt mee te vertolken tijdens de verdere intra-Belgische besprekingen en tijdens de komende Raad Buitenlandse Zaken. Wij zijn uiteraard ter beschikking voor bijkomende duiding.