VUB-onderzoek: De COVID-19-pandemie is op lange termijn nefast voor burn-outcijfers bij leerkrachten

Onderzoek bij 2167 leerkrachten in het Vlaamse secundair onderwijs geeft aan dat de COVID-19-pandemie voor heel wat extra stress, angsten en bijkomende belasting heeft gezorgd. Daardoor nam ook het risico op burn out bij die leerkrachten in verhouding toe. Door een gelukkig toeval begon Yanni Verhavert (VUB) in het kader van haar doctoraat Sport- en Bewegingsleer al vóór het begin van de pandemie, in september en november 2019 en in januari 2020, met de metingen en bevragingen. “Mijn doctoraat handelt over burn out en levensstijl”, zegt ze. “Maar door de pandemie kreeg ik een unieke kans om ook de invloed van COVID-19 op burn out te bestuderen."

De studie van Verhavert omvat unieke data die verzameld werd aan de hand van gevalideerde vragenlijsten op 10 tijdspunten tussen september 2019 en augustus 2021 die door 2167 leerkrachten secundair onderwijs in Vlaanderen ingevuld werden.

“In het begin van de COVID-19 pandemie (maart-april 2019) observeerden we een daling in het burn-out risico, met minder emotionele uitputting, minder depersonalisatie en een kleinere herstelnood”, constateerde Verhavert. “Herstelnood is eigenlijk een maat voor het vermogen dat een leerkracht nog heeft om te herstellen van een (werk)dag.” Tijdens dat meetmoment waren scholen gesloten en hadden de leerkrachten geen onderwijstaken.”

Die daling maakte na de eerste lockdown (mei-juni 2019) plaats voor een substantiële stijging van alle parameters. Het burn-out risico steeg, leerkrachten hadden meer last van emotionele uitputting en hadden een grotere behoefte aan herstel. Dat kan te wijten zijn aan het feit dat leerkrachten terug volop aan het lesgeven waren, waarbij ze zich moesten aanpassen aan een nieuwe manier van lesgeven, namelijk hybride lesgeven. Daarnaast werd ook hun eigen gezondheid en die van de studenten in gevaar gebracht, aangezien de pandemie nog volop woedde. Daarbovenop had men, omwille van de lockdownmaatregelen op dat moment, geen sociaal netwerk waarop men kon terugvallen om te ventileren en was er, buiten een wandeling in een park, weinig mogelijkheid om te ontspannen.

“Het risico op burn-out varieerde van 20.8% tot 30.8% en het percentage van leerkrachten met nood aan herstel varieerde van 34.0% tot 61.4% doorheen alle tijdspunten tijdens de pandemie”, aldus Verhavert. “Leerkrachten lopen doorgaans al een hoger risico op burn out dan werknemers in andere sectoren. Volgens het rapport van de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen in 2022 bedraagt het risico in de algemene Vlaamse populatie 13 procent.

Onze resultaten toonden ook aan dat de fluctuaties in percentages van burn-out risico en herstelnood een bijna identiek patroon volgden. Dat is verontrustend, aangezien een hoog risico op burn-out meer alarmerend is wanneer ook nood aan herstel hoog is.”

De zomervakanties hadden een duidelijk positieve impact op het burn-out risico en de herstelnood. Tijdens vakantiemetingen waren de corona-maatregelen minder strikt en hadden leerkrachten vrij. Toch bleek het burn-out risico en de herstelnood tijdens de zomervakantie van 2021 hoger dan tijdens de zomervakantie van 2020 (burn-out risico 14.6% in 2020 versus. 20.9% in 2021; herstelnood: 34.0% vs. 39.8%). Volgens Verhavert geven die cijfers een indicatie over de negatieve lange termijn-impact van de COVID-19 pandemie. “Bovendien lag het percentage van het burn-out risico tijdens de zomervakantie 2021 (=20.9%) even hoog als het percentage in september/oktober 2019 (=20.8%)”, stelde Verhavert vast. “Dat kan er op wijzen dat leerkrachten, omwille van de lockdownmaatregelen, een extra mentale belasting ervaarden, waardoor ze tijdens het zomerreces niet voldoende konden herstellen.”

Voorts bleek er een meetbare negatieve impact van beide zomervakanties op gevoel van ‘persoonlijke bekwaamheid’ van de leerkrachten. Met andere woorden: ze hadden het gevoel dat ze hun job minder onder de knie hadden dan daarvoor. Dat kan te maken hebben met het feit dat leerkrachten er tegenop keken om weer face-to-face les te geven terwijl de pandemie nog altijd aan de gang was. De twijfel aan zichzelf kan ook het resultaat zijn van zelfreflectie tijdens de zomervakantie en een gebrek aan interactie met de leerlingen: tijdens het schooljaar en het lesgeven krijgen leerkrachten onmiddellijke bevestiging. 

Verhavert hamert er op dat haar studie nogmaals het belang aantoont van interventies om het risico op burn-out en een hoge herstelnood bij leerkrachten secundair onderwijs te verminderen, en dat zeker tijdens moeilijke periodes zoals een pandemie. “We adviseren beleidsmakers en scholen om zich te richten op het ontwikkelen van tools en interventies om de impact van de pandemie op de mentale gezondheid van leerkrachten op te vangen”, besluit Verhavert. “Verder kan er tijdens de lerarenopleiding meer aandacht gaan naar het online lesgeven, terwijl leerkrachten die al in de praktijk staan zich moeten kunnen bijscholen.”