VUB-Prof Freddy Van den Spiegel neemt zaterdag deel aan het Nationaal Coronadebat aan de VUB
De covid-19 crisis duwt ons pijnlijk hard met de neus op de feiten: de kwetsbaarheid van onze welvaart, welzijn en manier van leven. Weg individuele vrijheid, weg bestaanszekerheid, weg mobiliteit, weg economische groei… In sommige gevallen zelfs weg opa en oma. Daar word je heel erg triest van. Wij zijn in één klap terecht gekomen van een stabiele en quasi voorspelbare samenleving, naar een samenleving met totale onzekerheid.
Hoe onze maatschappij en haar burgers met deze schok zullen omgaan is onduidelijk. Misschien valt de economische impact van deze crisis nog het gemakkelijkst te bestrijden als je het vergelijkt met andere aspecten. De economische scenario’s zijn al klaar. De economie zal dit jaar fors krimpen. Dat zal hard aankomen in de ondernemingswereld en voor de burgers die hun inkomen dreigen te verliezen.
De overheid zal in de bres springen om dat leed te beperken door steunmaatregelen voor ondernemingen, werklozen en andere getroffenen. Dat zal allemaal veel geld kosten en zal dus de staatsschuld aanzienlijk doen stijgen. Maar de rentevoeten zijn toch laag, en de overheid kan de terugbetaling van een te hoge schuld eenvoudig over meerdere generaties uitsmeren, zeker als de centrale bank wat wil helpen. Wij Belgen zijn daar al sinds vele decennia ervaringsdeskundigen in. De beurzen hebben er al vertrouwen in, na een forse daling door de crisis is ze alweer fors hersteld. Een beetje cynisch, maar zo werkt het systeem...
De economie zal dit jaar fors krimpen: dat zal hard aankomen in de ondernemingswereld en voor de burgers die hun inkomen dreigen te verliezen.
Ook voor onze gezondheid kunnen we een scenario schetsen. Wij worden stilaan mentaal voorbereid om ons leven te normaliseren. Natuurlijk zou er een nieuwe opstoot van dat kwaadaardig virus stokken in de wielen kunnen steken, maar wij hebben er alle vertrouwen in dat de wetenschappers tegen ten laatste volgend jaar een afdoend vaccin en medicatie zullen ontwikkeld hebben waardoor het virus definitief onder controle zal zijn.
Dan de politiek. Op dat gebied is maar een ding zeker: na de coronacrisis zullen er altijd voldoende mondmaskers op voorraad zijn. Politiek is immers goed in het bestrijden van voorbije problemen. Laat ons hopen dat onze politieke leiders na deze crisis de competentie en de wil hebben om iets verder te kijken dan mondmaskers. Deze crisis is immers geen alleenstaand feit.
Wij hebben de jongste decennia in versneld tempo te maken met opeenvolgende crisissen. In 2001 crashte de beurs na de zogenaamde internetbubbel, wat leidde tot een recessie. In 2008 gingen alle banken bijna over de kop, wat op vele plaatsen leidde tot paniek en massale verliezen. Vanaf 2013 weten wij dat welvarende, hoogontwikkelde landen, zoals Spanje, Ierland, Griekenland plots de dieperik in kunnen gaan met immense sociale ontreddering als gevolg. En sinds 2014 is er de voortdurende vrees dat de euro, onze gemeenschappelijke munt in Europa, wel eens zou kunnen verdwijnen. Ook de Europese Unie, al meer dan 50 jaar een succesverhaal wordt plots ter discussie gesteld nu het Verenigd Koninkrijk het schip verlaat.
Laat ons hopen dat onze politieke leiders na deze crisis de competentie en de wil hebben om iets verder te kijken dan mondmaskers.
Het ziet er niet naar uit dat de reeks plagen achter de rug is. Voor ons duiken weer andere uitdagingen op waaraan onze samenleving zich moet aanpassen. De klimaatverandering laat zich nu al voelen, alhoewel zij bij ons tot op heden beperkt blijft tot lange en warme zomers. Maar andere delen van de planeet moeten al vechten om te overleven. De digitale revolutie die ons nog te wachten staat, met onder andere artificiële intelligentie, die massaal jobs zou kunnen vernietigen of minstens onze manier van leven totaal veranderen. Het kan zelfs een bedreiging zijn voor de hele mensheid, zeggen doemdenkers.
Ook de bevolkingsgroei is een groot gevaar. De wereld stevent af op overbevolking. Dat probleem stelt zich niet in de Westerse wereld, haar bevolking dreigt te krimpen door dalende geboorteaantallen, wat op zich ook weer problemen meebrengt. De Europese Unie dreigt onderuit te gaan door onderlinge verdeeldheid. Nog een immense onzekerheid: de grootste economie van de wereld is niet meer de VS, maar China. Niemand weet daarvan de gevolgen voor onze samenleving. En zelfs de OESO, een bij uitstek liberale organisatie wijst erop dat de toenemende verarming van grote delen van de bevolking een bedreiging is voor de cohesie binnen de Westerse maatschappijen.
Het ergste is natuurlijk dat wij mensen niet goed om kunnen met onzekerheid. Geen van deze uitdagingen is gemakkelijk op te lossen, maar geen enkele is onoverkomelijk, mits wij tijdig de juiste maatregelen nemen. Dat zal nochtans daadkracht, eensgezindheid en solidariteit vergen. Voorlopig zien wij dat bevolkingen meer heil zien in isolatie en dictatuur dan in samenwerking en democratie, wat zich politiek vertaalt in eng nationalisme, met een sterke man of vrouw aan het hoofd. Zitten wij in Europa echt te wachten op onze eigen “Trump”?
De Europese Unie dreigt onderuit te gaan door onderlinge verdeeldheid.
In België en vele andere landen is op korte tijd een sterk gevoel van solidariteit en samenhorigheid ontstaan. Het besef dat wij enkel samen in staat zijn het virus te bekampen, leeft. Ondertussen gaan wij wel nog wat hamsteren, wat niet echt een toonbeeld van samenhorigheid is, maar de “animal spirits” van het menselijk wezen kunnen nu eenmaal niet volledig uitgesloten worden. Er is een grote kans dat die hernieuwde samenhorigheid samen met de COVID-19 crisis snel weer verdwijnt, maar zij toont tenminste aan dat wij niet fataal in de richting van puur egoïsme moeten evolueren.
Politiek en economisch wacht ons een moeilijke opdracht om de “juiste” weg te kiezen. De bejubelde vrije markt zal alle problemen niet oplossen op een aanvaardbare manier, maar een evolutie naar een linkse of rechtse dictatuur lijkt evenmin een aantrekkelijke piste. De “gulden middenweg” zou ideaal zijn, maar het is nog even zoeken waar die ligt.
Prof. Dr. Freddy Van den Spiegel
Mei 2020