Juiste informatie over medicatie tijdens zwangerschap en borstvoeding voor iedereen

Hoe lang ben je al betrokken bij het Cybele-project?  
“Cybele werd 25 jaar geleden opgericht door KU Leuven professoren Gert Laekeman, Jan Van Damme en Paul Van Herzele. Sinds drie jaar ben ik zelf inhoudelijk betrokken, omdat het thema perfect aansluit bij mijn eigen onderzoek. Nu de oprichters met emeritaat zijn, kreeg ik de vraag om het project verder uit te bouwen. Die kans heb ik met beide handen gegrepen. De grondleggers blijven actief in onze stuurgroep en redactieraad, zodat we een vlotte overgang kunnen garanderen. We zijn hen enorm dankbaar voor al het werk dat ze verzet hebben.” 

Wat betekent de integratie in de VUB Foundation?  

“Tot voor kort was Cybele een privé-initiatief zonder structurele financiering. Dankzij de ondersteuning van de VUB Foundation kunnen we het project verder laten groeien. Mensen kunnen giften doen, inzamelacties opzetten en we gaan actief op zoek naar partnerships met bedrijven. Een belangrijk deel van het budget gaat in eerste instantie naar het uitbouwen van de website. Die wordt vandaag al intensief gebruikt door zorgverleners, met 60.000 paginaweergaves per maand. We willen de inhoud verder uitbreiden en de website gebruiksvriendelijker maken. Naast informatie over geneesmiddelengebruik in de verschillende reproductieve fasen willen we ook supplementen, plantproducten en veelvoorkomende klachten opnemen. Cybele moet hét platform worden voor evidence based informatie over farmacotherapie tijdens zwangerschap en borstvoeding. Niet alleen voor zorgverleners, maar ook voor het brede publiek. Door vrouwen beter te informeren, versterken we de dialoog tussen patiënt en zorgverlener en helpen we de zorg verbeteren. Binnen anderhalf jaar zou het vernieuwde platform volledig up and running moeten zijn.” 

Waarom is dit thema zo belangrijk?  

“Medicatiegebruik tijdens de zwangerschap en borstvoeding blijft vaak onderbelicht en is zelden zwart-wit. Uiteraard vertrekken we vanuit het principe: als medicatie vermeden kan worden, dan proberen we dat. Maar we willen vrouwen niet onnodig laten afzien. Er bestaat wel degelijk heel wat veilige medicatie. Klinische studies bij zwangere vrouwen zijn moeilijk, maar we beschikken over grote databanken met informatie over medicatiegebruik tijdens de zwangerschap. Daarmee kunnen we een goede veiligheidsinschatting maken. Cybele geeft de kans om die kennis door te laten stromen naar het grote publiek. Naast onze eigen onderzoeken, zullen ook gegevens van andere universiteiten er een plek krijgen.

Waar gaat jouw onderzoek over?  

“Ik werk aan het ADORE-project, waarbij we het gebruik van ADHD-medicatie bij vrouwen in de reproductieve fase onderzoeken, van preconceptie tot en met borstvoeding. Hoe veilig is die medicatie? Kunnen we de zorg bijsturen?  Wat is de impact op hormonale spiegels en de slaagkans van borstvoeding? ADHD bij vrouwen is lang onderbelicht gebleven. Het uit zich anders dan bij mannen, wat leidt tot latere diagnoses. De voorbije jaren zien we steeds meer diagnoses bij twintigers en dertigers: de periode waarin ook vragen rond reproductie opspelen. Elk jaar bevallen in België ongeveer 3000 vrouwen met ADHD. Ze nemen lang niet allemaal medicatie, maar velen wel. Zij verdienen meer houvast.”

“Met elke negen maanden dat je borstvoeding geeft, verlaag je je risico op borstkanker met 4%”

 Hoe zit het met medicatiegebruik tijdens zwangerschap en borstvoeding?   
“80 tot 90% van de zwangere vrouwen en bijna alle vrouwen die borstvoeding geven, nemen gezondheidsproducten: medicatie, supplementen of plantmiddelen. Soms voor iets acuut, soms chronisch. Dat gebruik gaat vaak gepaard met angst en schuldgevoelens. Denk aan vrouwen die medicatie namen vóór ze wisten dat ze zwanger waren en bang zijn dat ze hun baby schade berokkenden. Of vrouwen die noodzakelijke medicatie weigeren uit angst of fout advies, en daardoor onnodig afzien. Ik begeleidde als lactatiekundige ook veel vrouwen in de borstvoedingsperiode. In Vlaanderen start 83% van de vrouwen na de geboorte met borstvoeding. Na 6 maanden schiet daar maar 36% meer van over. Verkeerd advies over medicatiegebruik speelt daarbij zeker een rol. Correcte informatie zou niet alleen voor meer gemoedsrust zorgen, maar ook onze gezondheidszorg sterker maken. Borstvoeding komt de gezondheid van baby én moeder ten goede. Wist je dat elke negen maanden dat je borstvoeding geeft, je risico op borstkanker met 4% verlaagt? Daarmee is het de meest effectieve interventie om borstkanker te voorkomen. Dat is te weinig gekend. Als Belgische vrouwen gemiddeld zes maanden zouden borstvoeden, zouden we jaarlijks duizenden gevallen van borstkanker kunnen voorkomen.” 

“Ik vind het onrechtvaardig dat vrouwen beslissingen moeten nemen op basis van te weinig wetenschappelijk bewijs” 

Welke inzichten rond medicatiegebruik kan je al delen?  

“Heel wat geneesmiddelen kunnen tijdens de zwangerschap veilig gebruikt worden. Denk aan paracetamol, antihistaminica en maagzuurremmers, maar ook aan middelen tegen misselijkheid, zoals Primperan of gemberextracten. Antibiotica vragen een zorgvuldige selectie, maar er bestaan soorten die perfect compatibel zijn. Tijdens borstvoeding zijn bijna alle ontstekingsremmers veilig, net als paracetamol en antihistaminica. Zelfs de meeste biologicals - injecteerbare medicatie bij inflammatoire aandoeningen zoals chronische darmziektes en reuma- kunnen veilig gebruikt worden.”

Zijn er ook absolute no go’s?  
“Ik durf te zeggen dat er maar weinig absolute no go’s zijn. Valproïnezuur is een klassiek voorbeeld van medicatie met een verhoogd risico. Terwijl 2 tot 4% van de baby’s van gezonde vrouwen een aangeboren afwijking heeft, stijgt dat risico bij gebruik van dit anti-epilepticum naar ongeveer 8 à 10%. Maar de kans dat er niets misgaat is dus nog steeds 90%. Soms kan het een terechte keuze zijn om de medicatie verder te zetten omdat stopzetten een groter gevaar inhoudt. Een ernstige epileptische aanval leidt namelijk bijna altijd tot een zwangerschapsverlies. Het blijft met andere woorden altijd een individuele inschatting: hoe ernstig is de onderliggende aandoening van mijn patiënt? Dat geldt ook bij antidepressiva en ADHD-medicatie. Blijven functioneren is belangrijker dan elk risico vermijden.”

Wat is jouw persoonlijke missie?  

“Ik vind het onrechtvaardig dat vrouwen beslissingen moeten nemen op basis van te weinig wetenschappelijk bewijs, puur door de historische onderfinanciering van onderzoek naar vrouwengezondheid. Dan komt mijn strijdvaardige kant naar boven. Iedereen heeft recht op correcte informatie, zéker als je zwanger bent of borstvoeding geeft. Daarom is het ook zo cruciaal dat zorgverleners over die kennis beschikken. Alleen zo kunnen ze vrouwen helpen om onderbouwde keuzes maken met zo min mogelijk risico’s. Het is te makkelijk om te zeggen: “neem geen medicatie”. Daar is een vrouw vaak niet mee geholpen. Integendeel. Soms is het net beter om wél iets voor te schrijven, omdat de last gewoon te hoog wordt.” 

Waar liggen de grootste noden?  

“Financiering van onderzoek blijft een groot probleem. Voor veel geneesmiddelen zijn er gewoonweg geen studies beschikbaar. Dat maakt het moeilijk om goede keuzes te maken. Meer onderzoek naar anti-epileptica zou kunnen helpen om bij een zwangerschapswens tijdig te kunnen overschakelen op het veiligste middel. Hetzelfde geldt voor medicatie voor chronische aandoeningen. En dan is er ook de nieuwere medicatie zoals Ozempic. Wat doen we daarmee bij een zwangerschap? Stoppen? Tijdelijk onderbreken? Daar is dringend meer onderzoek voor nodig.” 

“Vroeger zaten professoren weggestopt in hun ivoren toren. Ik vind net dat we heel toegankelijk moeten zijn. Sociale media zijn daarin een enorme meerwaarde” 

Je bent zelf zwanger. Verandert dat je blik als onderzoeker?  

“Je zou denken dat al die kennis voor extra stress zorgt, maar eigenlijk ben ik net gerustgesteld. Ik ken de alarmsignalen, weet wanneer ik naar een arts moet en waar ik betrouwbare informatie kan vinden. Ik weet ook dat ik met de artsen een discussie kan voeren, ook al vinden ze dat niet altijd leuk. Angst is volgens mij de grootste vijand van een zwangerschap en borstvoeding. Als je met rust en vertrouwen in die periodes kan staan, is dat het mooiste wat je jezelf kan geven.” 

Je hebt meer dan 13K volgers op Instagram en een eigen opleidingsbedrijf voor zorgverleners. Wat drijft je daarin?  

“Op Instagram focus ik me vooral op borstvoeding en melkvoeding, net omdat daarover zoveel foutieve informatie circuleert. Dat medicatie je baby vergiftigt bijvoorbeeld, of dat je elke borst even vaak moet ledigen. Het is bijna een fulltime job om alle onwaarheden te weerleggen. De realiteit is meestal veel genuanceerder, maar nuance werkt nu eenmaal minder goed op sociale media. Toch blijf ik volhouden. Ik droom van een wereld waarin gezinnen hun voedingskeuze niet moeten verantwoorden en hun beslissing nemen op basis van correcte informatie. Ik zie het als mijn taak als professor om daaraan bij te dragen. Vroeger zaten professoren weggestopt in hun ivoren toren. Ik vind net dat we heel toegankelijk moeten zijn. We beschikken over veel kennis. Die moet zo breed mogelijk gedeeld worden, zodat mensen er ook écht iets aan hebben. Sociale media zijn daarin een enorme meerwaarde, juist omwille van hun laagdrempeligheid. Het vraagt veel tijd en energie, maar ik vind het absoluut de moeite waard.”