De Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in Brussel (KMKG) heeft een uitgebreide en zeer interessante verzameling Merovingische juwelen. Helaas trekt die heel weinig bezoekers, want onbekend is onbemind. Dat kan beter, dacht VUB-studente Gaëlle Van Durme, die vóór ze met haar studies master Kunstwetenschappen en Archeologie aan de VUB begon, eerst een opleiding tot juwelenontwerper volgde. Samen met haar broer, Lead programmer bij A&I Software, ontwierp ze in het kader van het community service opleidingsonderdeel ‘Project’ bij wijze van masterthesis een app, waarmee ze bij bezoekers aan het KMKG interesse wil opwekken voor de mooie juwelencollectie. Ze werd daarbij begeleid door professor Karin Nys van de master Kunstwetenschappen en Archeologie, die het project-vak leidt.
“Ik probeerde vooral de context te verduidelijken waarin die juwelen gemaakt zijn”, zegt Van Durme. “Juwelen zoals in de Merovingische periode kunnen juweliers en ambachtslui vandaag eigenlijk niet meer maken. We halen dat niveau simpelweg niet meer. Het is daarom ook moeilijk om uit te leggen hoe ze dat toen hebben gedaan.”
De Merovingers vormden een dynastie van Salische Franken, die begon bij Merovech op het einde van de vijfde eeuw na C. en eindigde toen de Karolingers het bewind in de achtste eeuw overnamen. De Merovingers regeerden in een gebied dat zich uitstrekte over belangrijke delen van Frankrijk, Nederland, België en Duitsland. Ze hebben links met Noorwegen en Zweden. Van de Merovingers is relatief weinig bekend en buiten de grafcontext is er ook niet zoveel archeologische materiaal bekend. Ze recycleerden heel wat militaire en burgerlijke nederzettingen uit de klassieke Romeinste tijd in onze streken. Bij ons zijn ze vooral bekend door hun legendarische koningen Childerik, de Merovingische vorst die in Doornik resideerde, en zijn zoon Clovis, die beschouwd wordt als de eerste gekerstende vorst van het toekomstige West-Romeinse Rijk, en die steden als Reims en Parijs een boost gaf. De juwelencollectie van de KMKG is dus heel belangrijk en volgens Van Durme ook representatief voor wat de Merovingische cultuur te bieden had.
“Via mijn app gaf ik extra informatie over hoe de juwelen gedragen werden, over wat ze betekend hebben, over hun rol als status- of als religieus symbool”, zegt Van Durme. “Ik gaf ook aanwijzingen over de discussies die nog altijd over al die aspecten gevoerd worden onder specialisten. De iconografie van de juwelen is grotendeels pre-christelijk: we zien we heel veel diermotieven, zoals roofvogels en paarden, die verwijzen naar ijzertijdvolkeren als de Scythen, maar die ook refereren naar de Romeinse iconografie. Via de app ging ik dieper in op de technieken waarmee ze vervaardigd zijn. Het zijn immers heel speciale juwelen, waarvan de productie ontzettend tijdsintensief was. Aan sommige juwelen werd jaren gewerkt. De Merovingers beheerste een hele trukendoos om optische effecten te bereiken die pas jaren later ingeburgerd raakten. Een voorbeeld: een stukje handgeslepen granaat, een edelsteen uit Indië, werd met de cloisonnier-techniek in een gouden juweel geklemd. Onder het geslepen stukje edelsteen werden door de maker krassen aangebracht in het goud, waar mee hij een glinstereffect creëerde, alsof de edelsteen in complexe facetten geslepen was. In de technieken die ze gebruikten komen ook nogal wat filigraan- en granulé-toepassingen voor, vanuit de Etruskische traditie. Je ziet, het is allemaal heel complex."
De beta-versie van de app, een tijdelijk product in het KMKG, bleek zijn doel prima te dienen”, besluit Van Durme. “We zagen na de introductie meer bezoekers in de zaal en zeker ook meer jonge bezoekers, die gewoon zijn om apps te downloaden en te gebruiken. Eigenlijk zou het niet slecht zijn een dergelijk product te ontwikkelen voor het hele museum en het te integreren in een audiogids of zo. Maar dat zal een enorm werk zijn en ik weet niet of de KMKG daar nu een prioriteit kunnen of willen van maken.”