Het Centrum voor Reproductieve Geneeskunde van het UZ Brussel is wereldvermaard. Na doorbraken op het gebied van IVF, ICSI en PGD is het centrum betrokken bij alle nieuwe ontwikkelingen in de reproductieve geneeskunde en biologie. Op dit ogenblik behandelt het expertisecentrum zo'n 5.500 mensen per jaar. Professor Emeritus André Van Steirteghem stond begin jaren tachtig mee aan de wieg van de eerste geslaagde fertiliteitsbehandelingen in ons land.

Tekst: Willem-Jan van Ekert - Foto: Saskia Vanderstichele

Professor Emeritus André Van Steirteghem behoorde in 1969 bij de eerste lichtingen VUB’ers die afstudeerden. Na een opleiding als kinderarts vertrok André Van Steirteghem met een medische zending van de ULB naar Oost-Congo om er ondervoede kinderen te verzorgen. Kort daarop volgde drie jaar wetenschappelijk onderzoek aan het gerenomeerde National Institute of Health in Bethesda bij Washington DC. “Terug in Brussel werd ik benaderd door toenmalig directeur Louis Tielemans om in het gloednieuwe AZ een centraal hormoonlaboratoirum op te richten. Ik kwam toen in kontakt met gynecoloog Paul Devroey die samenwerkte met fertiliteitsspecialist Robert Schoysman. Het eerste project met Devroey was het ontwikkelen van directe hormoondoseringen bij patiënten met vruchtbaarheidsproblemen. Deze eerste samenwerking heeft naderhand geleid tot  het Centrum voor Reproctieve Geneeskunde.”

Even daarvoor, in 1978, was Louise Brown geboren in Engeland, de eerste proefbuisbaby ter wereld. Dit was het werk van fertiliteitsarts Patrick Steptoe en fysioloog Robert Edwards die in de buurt van Cambridge een feritiliteiskliniek hadden opgericht. Dat stond het AZ Jette (nu VU Brussel) ook voor ogen. “Daar bleven de deuren echter voor ons gesloten. Toevallig konden we naar een eerste workshop over in vitro fertilisatie in Melbourne. In 1982 begonnen we dan ook met IVF bij mensen. Dat lukte ons al redelijk goed bij muizen en een jaar later hadden we al succes: in november 1983 werd Tina geboren, de eerste officiële proefbuisbaby in België. ‘Officieel’, want eigenlijk was KU Leuven ons een paar maanden voor, maar daar mocht niet over gecommuniceerd worden.”

 

In november 1983 werd Tina geboren, de eerste officiële proefbuisbaby in België.

 

Geluk bij een ongeluk

Dankzij IVF werd vrouwelijke onvruchtbaarheid verholpen, mannelijke onvruchtbaarheid lag moeilijker. Er werd in die tijd, eind jaren tachtig, begin jaren negentig, wereldwijd dan ook volop geëxperimenteerd met sub-zona inseminatie.

“Donorzaadcellen werden daarbij tot tegen het eicelmembraan aangebracht. Die methode had niet erg veel succes, ook niet bij ons. Maar het gebeurde soms dat het membraan rond de eicel per ongeluk beschadigd werd en de sperma rechtstreeks in de eicel kwam. Op een dag bleek zo'n gefaalde manipulatie een normale bevruchting op te leveren. En al snel werden de resultaten van deze intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI) beter.”

 

Op een dag bleek een gefaalde manipulatie een normale bevruchting op te leveren.

 

“Op 14 januari 1992 is de eerste baby volgens deze methode geboren. We publiceerden de resultaten in The Lancet in juli van dat jaar. Maar niemand geloofde ons. We zijn dan heel open gaan communiceren, iedereen mocht komen kijken, we hielden workshops.” De finale doorbraak volgt in 1995, wanneer het team van de VUB zelfs een zaadlozing overbodig maakt door met een naald sperma rechtstreeks uit een teelbal te halen.

 

We publiceerden de resultaten in The Lancet in juli van dat jaar. Maar niemand geloofde ons.

 

On non spoken terms

Later werd de campus opnieuw toonaangevend op het gebied van de pre-implantatiediagnostiek (PGD). De mogelijkheid om bevruchte embryo’s te onderzoeken op ernstige erfelijke aandoeningen verliep niet zonder slag of stoot, politiek lag dit nogal gevoelig. “Toen we met IVF begonnen kwam de paus met een encycliek en werden katholieke ziekenhuizen die deze methode toepasten op het matje geroepen. Het onderzoek op embryo’s kon al helemaal niet door de beugel. We waren ‘on non spoken terms’ met de academische wereld in België.”

 

Toen we met IVF begonnen kwam de paus met een encycliek.

 

“Er was altijd wel een katholieke partij die tegenstribbelde in België. Er veranderde veel op het ogenblik van de paarse regeringen onder leiding van Verhofstadt. Naar analogie wat er gebeurde met de wetgeving over zwangerschapsafbreking en euthanasie werd er in 2003 ook een wet goedgekeurd waarbij onderzoek op menselijke embryo’s mogelijk werd onder bepaalde voorwaarden. We werden van een van de meest conservatieve landen in Europa – kijk maar naar wat Willy Peers en Jean-Jacques Amy hebben moeten doorstaan in hun strijd voor abortus  – plotseling toonaangevend. Er heerste aan de VUB een gunstig klimaat voor dit soort onderzoeken, wat bij gevestigde instituten bijna onmogelijk was.”

 

We werden van een van de meest conservatieve landen in Europa plotseling toonaangevend.

 

Genezing dankzij identiek navelstrengbloed

Begin 2005 kwam het Centra voor Reproductieve Geneeskunde en Medische Genetica (CRG) van het UZ met een andere primeur. Ze slaagden erin om de eerste zogenaamde HLA-getypeerde baby's ter wereld te brengen. Dit onderdeel van het immuunsysteem van deze baby's is identiek aan dat van hun zieke broer of zus met erfelijke aandoeningen of bloedziektes. Hun navelstrengbloed is daardoor bij uitstek geschikt om hen te genezen.

Onderzoek was en is nog steeds een belangrijk aandachtspunt in het CRG zowel klinisch, preklinisch-translationeel en fundamenteel. Speerpuntonderwerpen zijn de genetische anlyse van embryo’s voor terugplaatsing in de baarmoeder, invriezen van eicellen en in-vitro maturatie van eicellen gevolgd door bevruchting. Onderzoek spitst zich ook toe op methoden die fertiliteit kunnen veilig stellen bij patiënten die chemo-of radiotherapie ondergaan en op mogelijke behandelingen met stamcellen en de ontwikkeling van stamcellijnen. Een aantal onderzoeksgroepen zijn ook actief binnen het CRG, met name over de biologie van de testes, de biologie van follikels, het domein van reproductie en genetica en reproductie en implantatie. De wetenschappelijke artikels zijn beschikbaar op de website: www.brusselsivf.be

--

Lees ook onderstaande artikels over de strijd voor zelfbeschikking van VUB-onderzoekers en UZ Brussel-specialisten:

--

Een volledig overzicht van ons feestmagazine vindt u hier.

Lees meer over: