Lang, diep en kritisch nadenken hoort erbij in de wetenschap. Maar de studiekamer of het laboratorium mag geen ivoren toren worden, vindt auteur en tv-maker Alicja Gescinska. Als curator van PACT (de Caroline Pauwels Academy of Critical Thinking) moedigt zij doctoraatsstudenten en andere onderzoekers van de VUB aan om hun stem te laten horen in het publieke debat. In een workshop leren ze hoe ze opiniestukken met impact kunnen schrijven. “Mensen van buiten de universiteit hebben meestal niet de kans om één op één uitleg van een expert te krijgen. In een opiniestuk kan het wel.”
De workshop maakt deel uit van het Doctoral Training Programme en van PACT, de Caroline Pauwels Academy of Critical Thinking van de VUB. Moeten wetenschappers altijd naar buiten komen met de vruchten van hun kritisch denken?
Alicja Gescinska: “De universiteit moet niet alleen aan onderzoek en onderwijs doen, maar ook aan dienstverlening. Deelnemen aan het publieke debat is een goede manier om iets terug te geven aan de samenleving. Wetenschappers zijn zeer verstandige mensen met een grote expertise in hun domein. Op basis daarvan hebben ze een interessante visie op de maatschappij. Wel, die wil ik graag te weten komen. Niet elke onderzoeker moet opiniestukken schrijven. Maar als de vorm je een beetje ligt, is het een gedroomd medium. Elk opiniestuk is een uitgestrekte hand naar de samenleving.”
Lees verder onder de afbeeldingen.
Alicja Gescinska
“Het is niet gemakkelijk om genuanceerd te zijn in 700 woorden”
Een opiniestuk is kort, terwijl wetenschap vol cijfers en nuance zit. Vallen die twee te rijmen?
“Je moet zo genuanceerd mogelijk zijn, binnen de beperking van 700 of 750 woorden. Dat is een uitdaging. Maar een interviewtje van drie minuten op Radio 1 is dat ook. Je doctoraat toelichten, dat zal niet lukken. De lezer overdonderen met cijfers evenmin. Maar als expert kan je wel relevante informatie meegeven, bijvoorbeeld aan de hand van een sprekend cijfer. Op basis daarvan kan je dan zeggen dat je je zorgen maakt over een probleem en mogelijke oplossingen voorstellen. Het eerste is een wetenschappelijk onderbouwd feit, het tweede een opinie.”
In veel opiniestukken proef je boosheid of verontwaardiging.
“Het is goed dat mensen boos zijn. Dat bewijst dat ze hun ogen openhouden, dat ze onrecht opmerken. Die boosheid moet je wel omvormen tot iets constructiefs. Je formuleert in beschaafde taal wat volgens jou het probleem is en wat eraan kan gebeuren. De bedoeling is dat andere mensen jouw standpunt begrijpen en beseffen: dit is inderdaad een probleem, daar moeten we iets aan doen. Een opiniestuk moet de lezer een andere, bredere kijk op het probleem geven. Net daarom zijn wetenschappers geschikt om ze te schrijven. Zij hebben erop gestudeerd en weten waarover ze spreken.”
Heb je een vlotte pen nodig om een opiniestuk te schrijven?
“Je moet geen Hugo Claus of Erwin Mortier te zijn – het is geen schoonschrijfwedstrijd. Maar het vergt wel een zeker vaardigheid om je boodschap in zo’n kort stuk te verpakken. Het is totaal anders dan academisch schrijven. Als je het vaak doet, word je er wel steeds beter in. Op den duur rollen ze er zo uit.”
In je workshop zitten vijf vrouwen en twee mannen.
“In de kranten en op televisie zijn het vaak mannen die hun mening geven of met elkaar in debat gaan. Vrouwen zijn behoedzamer, ze denken nog te vaak dat ze niet genoeg weten om hun stem te laten horen. Daarom is het erg belangrijk om hen aan te moedigen. Op de workshop heb ik het vaak herhaald: natuurlijk heb je genoeg expertise, natuurlijk doet je mening ertoe, natuurlijk ben je er klaar voor!”
Worden vrouwen niet harder aangepakt als ze hun stem laten horen?
“Je opinie publiek maken is voor niemand gemakkelijk. Je geeft je bloot en kunt daarop aangesproken worden en tegenwind krijgen. Het is comfortabeler om niets te zeggen. Wat je zegt, klopt wel: vrouwen die opiniërend schrijven - zeker jonge vrouwen - worden daar harder op afgerekend. Maar dat mag je niet tegenhouden om het toch te doen, vind ik.”
“De VUB draagt op deze manier bij aan het democratisch proces”
Je ouders zijn communistisch Polen ontvlucht toen je zeven jaar was en vrijheid is een centraal idee in al jouw werk.
“Het vrije woord vind ik ontzettend belangrijk. Ik ben voorzitter van PEN Vlaanderen. Die organisatie komt op voor vrijheid van meningsuiting en voor auteurs en journalisten die bedreigd of vervolgd worden omwille van wat ze schreven. Vrije meningsuiting betekent ook: een veelheid aan meningen toelaten in het publiek debat, ook de meningen van andersdenkenden met wie je het fundamenteel oneens bent. We onderschatten het soms, maar dat is echt een fundament van onze democratie. Een socioloog, een criminoloog, een jurist en een filosoof zullen bijvoorbeeld anders kijken naar misdaad en de bestraffing ervan, elk vanuit hun vakgebied en expertise. Dat kan het debat alleen maar verrijken. Daarom ben ik blij dat ik deze workshop kan geven. De VUB draagt op deze manier bij aan het democratisch proces. Dat klinkt een beetje zwaar, maar het is wel zo.”
Lees verder onder het kaderstuk.
Trainingsprogramma voor doctorandi
Het Doctoral Training Programme van de VUB biedt meer dan 2000 doctoraatstudenten een structureel kader voor het ontwikkelen van onderzoeks- en onderwijsvaardigheden. Zij kunnen gratis seminaries volgen en tal van workshops bijwonen, bijvoorbeeld over presentatietechnieken, projectbeheer, academisch Engels of loopbaancoaching. Dankzij het programma verwerven ze vaardigheden die een meerwaarde bieden voor hun PhD carrière en hun toekomstige loopbaan binnen of buiten de academische wereld.
Lees meer over doctoreren aan de VUB Ben je VUB-doctorandus? Bekijk het huidige trainingsaanbod.
Professor Deborah De Moortel
“Ik schrok ervoor terug om mijn opiniestuk uit te brengen”
Professor Deborah De Moortel (Departement Sociologie) doet onderzoek naar mentaal welzijn, kwaliteit van tewerkstelling en ongelijkheden op de arbeidsmarkt. Ze had enkele misvattingen over het schrijven van opiniestukken. “Ik was te zeer de wetenschapper en te weinig de persoon met een mening. Om als expert over te komen, staafde ik alle argumenten met cijfers. Zo wordt het je ook aangeleerd als academicus: je publiceert cijfers, geen meningen. In deze workshop heb ik geleerd dat dat in een opiniestuk niet nodig is. Als iemand erom vraagt, moet je de cijfers kunnen bovenhalen. Maar in het opiniestuk zelf is er zeer weinig plaats voor. Daar moet je vertellen wat jij er zelf van denkt. Ik heb ooit een opiniestuk geschreven, over een maatschappelijk gevoelig thema. Ik schrok ervoor terug om het te publiceren. Een opinie wordt al snel gelijkgesteld met je persoon. Ik wilde er niet op vastgespijkerd worden. Wat als ik van gedacht zou veranderen? Door deze workshop besef ik dat ook de beste opiniemakers van gedacht mogen veranderen. Dat het net de bedoeling is van opiniestukken om het debat aan te wakkeren en te verrijken.”
“Ik zou graag filosofie binnenbrengen in het dagelijks leven van de mensen”
Olivia Lastra is filosoof en verbonden aan het RHEA Expertisecentrum Gender, Diversiteit en Intersectionaliteit van de VUB. Ze is net begonnen aan een doctoraat over moed als morele deugd vanuit feministisch perspectief. Haar vingers jeuken om het toetsenbord van haar laptop te geselen, want er zijn veel maatschappelijke thema’s waarover ze zich boos maakt. Wat die zijn? “Het is nog te vroeg om daar veel over te zeggen. In elk geval vind ik dat je als academicus een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebt. Zeker in de wijsbegeerte is het verleidelijk om je in een ivoren toren op te sluiten en minder bezig te zijn met maatschappelijke relevantie. Zo denken veel mensen buiten de universiteit er ook over, merk ik. Als ik zeg dat ik met filosofie bezig ben, reageren ze vaak: wat kan je daar nu mee doen? Maar filosofie is er net door en voor het leven. Daarom wil ik filosofie ook in het dagelijks leven van de mensen binnenbrengen. Opiniestukken zijn daar een goed medium voor. Het hoge woord voeren aan de toog of onder vrienden is vrijblijvend. Voor een opiniestuk moet je je mening grondig ontwikkelen en in een heldere, duidelijke en toegankelijke taal formuleren. Deze workshop is voor mij de eerste stap daarnaartoe.”
Olivia Lastra
3 mei - Difference Day - Speak freely, listen carefully, different opinions matter
De VUB draagt vrije meningsuiting en persvrijheid hoog in het vaandel. We moedigen niet alleen onze onderzoekers aan om hun wetenschappelijk onderbouwde opinie te delen. Jaarlijks staan we op 3 mei, de internationale dag van de persvrijheid, stil bij deze democratische waarden. Samen met onze partners Université libre de Bruxelles (ULB), Erasmushogeschool Brussel (EHB) en Bozar organiseren we die dag Difference Day. In 2024 doen we dit al voor de tiende keer! We reiken de Difference Day Honorary Title for Freedom of Expression uit en Alicja Gescinska gaat met de titelhouders in gesprek. We organiseren ook een Studentent Speakers Corner in hartje Brussel.
Bekijk het programma van Difference Day Lees meer over de Student Speakers Corner
De Wereld Heeft Je Nodig
Vind je ook dat er nood is aan meer nuance en dialoog in het maatschappelijk debat? Ben je een professional of geëngageerde burger die op zoek is naar verdieping? Ben je een leerling of student en wil je een extra dimensie toevoegen aan je opleiding? Bekijk dan zeker het VUB-publieksprogramma en de Caroline Pauwels Academy of Critical Thinking (PACT), samengesteld door VUB-wetenschappers en gastcurator Alicja Gescinska. Breid je kritische blik op maatschappelijke trends verder uit én zet de wereld in beweging.
Als Urban Engaged University wil de Vrije Universiteit Brussel een drijvende kracht van verandering in de wereld te zijn. Met ons academisch onderwijs en ons innovatief onderzoek dragen we bij aan de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties en drukken we mee onze stempel op de toekomst.
