De VUB koestert haar V van vrijheid. Ze vertelt ons verhaal als een kompas voor verzet en vooruitgang. In Vrije Geesten delen 32 wetenschappers en opiniemakers hun vrijheidsliefde en wat de V in VUB voor hen betekent. Voor henzelf, voor hun vakgebied, voor hun leven en hun werk. Ze inspireren om kritisch en met een open blik naar de wereld te kijken. Zo ook Koert Debeuf, VUB-professor Midden-Oosten.
Voor de VUB geldt: Vrij denken. Overal. >>> Lees meer
Oorlog is een eindpunt van een proces van tribalisering, met een perspectiefvernauwing waarbij het ‘wij’ tegen ‘hen’ is, en een diabolisering van de ander. In tegenstelling tot vroeger zorgen algoritmen ervoor dat ons perspectief steeds meer verengt. We klikken ons naar onvrijheid. Het belet ons te zijn wie we willen zijn, namelijk vrijdenkers.
Ik ben in verschillende oorlogen geweest en daar zie je dat de nuance verdwijnt, net als de interesse voor andere perspectieven. Dat is, net als oorlog, van alle tijden. Maar in tegenstelling tot vroeger wordt bij de informatievergaring het perspectief dagelijks vernauwd, zonder dat we het beseffen. We klikken onszelf naar een rabbit hole waarbij we alleen nog maar meningen zien en horen waar we het zelf mee eens zijn. Of erger, meningen die ons leiden naar samenzweringstheorieën waar we eerder niet waren opgekomen. Meningen die ons zo lang mogelijk proberen te houden in de echokamer die het internet is. Waar we vroeger dogma’s volgden, volgen we nu algoritmes.
In theorie zou je veel kunnen opsteken van al die verschillende meningen op sociale media en het internet. Ik heb bij benadering 5.000 vrienden op Facebook, daarvan zie ik er nooit meer dan 100. Wat de mening van al die anderen is, weet ik niet. Maar het algoritme weet beter wat ik wil en denk dan ikzelf wil en denk te weten. Het probleem is dat je daar nauwelijks vat op hebt. Samenlevingen polariseren en fragmenteren in die zin omdat we de andere meningen niet meer zien of horen. Er wordt veel commentaar gegeven maar weinig gedialogeerd.
Ik ben researcher bij The Centre for the Resolution of Intractable Conflict in Oxford. Dit jaar ga ik op hun conferentie over ‘Ending wars’ spreken. Als we willen dat oorlogen eindigen, dan moeten we beginnen met het bekampen van het algoritme. Ik probeer dat te doen door meningen te lezen die niet de mijne zijn. Kranten te lezen die tegenovergestelde meningen geven en op die manier de algoritmen in verwarring te brengen. Het bezorgt me soms buikpijn, maar het is de enige manier om een breed perspectief te behouden.
“We hebben een nieuw soort Magna Carta nodig”
Het is een globaal politiek probleem waarbij de rationale achter al die sociale media geld is. Hoe langer je op hun media zit, hoe meer ze verdienen via hun adverteerders. Maar wat als mensen zoals Elon Musk zelf aan politiek beginnen te doen? En ze hun eigen medium gebruiken voor politieke redenen? Dan begint het wel heel eng te worden.
In die zin denk ik dat we een nieuw soort Magna Carta nodig hebben. Ruim 800 jaar na de vorige die de macht van de koning beperkte en onze lichamelijke vrijheid garandeerde. Nu moeten we regels vastleggen die onze intellectuele vrijheid garanderen, zodat we kunnen vrijdenken in plaats van ons te laten leiden door machines waarvan we niet weten hoe ze werken. We kunnen de stekker er nog altijd uit trekken. Sinds de vorige Magna Carta hebben we 800 jaar gevochten. Tegen monopolies, tegen politieke inmenging, tegen verzuiling. Tegenwoordig zijn die bijna geluidloos terug in ons leven geslopen. De Europese Unie kan beslissen om daartegen op te treden. Er is een antimonopoliewet die meer concurrentie toelaat en die beperkingen oplegt. De vrijheid van meningsuiting is hierbij geen issue; het gaat over de vrijheid van informatievergaring, de vrijheid om te kunnen vrijdenken en om uiteindelijk de wereld in al haar complexiteit (weer) beter te kunnen begrijpen.
De essentie van het vrijdenken is dat je uit de mars der dwaasheid moet stappen en anderen ervan overtuigen dat ook te doen. Vandaag worden we geconfronteerd met een algemene roep om te herbewapenen, om onze legers sterker te maken. Die opinie wordt nauwelijks tegengesproken, ook al zijn we vrij om dat te doen. Het debat daarover is er niet. Wij hebben dus te maken met begripsvernauwing die de oorlogstaal voedt. We komen in een logica terecht die niet meer doorbroken kan worden, alsof het een wetmatigheid is. We weten waar we gaan uitkomen en het kan niet gestopt worden. Een soort van waanzin die Barbara Tuchman beschrijft in haar boek The March of Folly. De essentie van het vrijdenken is dat je uit die mars moet stappen en anderen ervan overtuigen dat ook te doen. Want uiteindelijk begint geen enkele oorlog zonder publieke steun. Wanneer die afbrokkelt, stopt ook de oorlog.
Bio Koert Debeuf
VUB-professor Midden-Oosten Koert Debeuf is historicus, filosoof, politiek analist en opiniemaker. Hij werkte als adviseur en speechwriter voor de Belgische premier Guy Verhofdstadt en was hoofdredacteur bij EUObserver. Nu is hij geopolitiek adviseur en onderzoeker verbonden aan Oxford University en de VUB. In zijn werk verweeft hij historische en geopolitieke analyses met persoonlijke insteken en ervaringen op het terrein.
