Sinds 2023 heeft het Leuvense documentairefestival Docville er met ScienceVille een nieuw luik bij. Hier ligt de focus op wetenschappelijke docu’s. Twee van de mini-documentaires - Coral City en Testerep - ontstonden dankzij de Science Pitch, een open call waarmee onderzoekers 40.000 euro konden winnen en vervolgens gekoppeld werden aan filmmakers. Twee VUB-onderzoekers - Marc Kochzius en Soetkin Vervust - zien er op 21 maart hun onderzoek op het grote scherm in wereldpremière gaan.
Wereldwijd bestudeert professor Marc Kochzius koraalriffen. Voor Coral City volgden filmmakers Charlotte De Cort en Camille Ghekiere hem naar Sri Lanka.
Waarom heb je deelgenomen aan de SciencePitch?
“Wetenschapscommunicatie ligt mij nauw aan het hart. Mijn expedities worden betaald met belastinggeld. Ik vind dus dat het grote publiek recht heeft om te weten wat ik doe. Als je dan de kans krijgt op een professionele documentaire, laat je die niet liggen. Zo kun je veel mensen bereiken, op ScienceVille maar later ook op Canvas.”
Hoe heeft dit verhaal vorm gekregen?
“De zomer na de pitch stond een expeditie gepland naar Sri Lanka om daar de koraalriffen te bestuderen. Op die expeditie heb ik de filmmakers uitgenodigd. Vooraf heb ik hen tijdens twee lange gesprekken mijn onderzoek uitgelegd. Zij moesten begrijpen waar het om gaat om de documentaire te kunnen maken. De concrete uitwerking heb ik aan hen overgelaten. In eerste instantie wilden ze het verhaal rond mij opbouwen, maar toen ze Kushlani Dissanayake, de lokale onderzoekster met wie ik samenwerk, leerden kennen, vonden ze het interessanter om op haar te focussen. Dat is goed, want het is niet meer van deze tijd dat wij van het globale noorden naar het globale zuiden gaan en daar onderzoek doen zonder contact te hebben met lokale wetenschappers. De documentaire opent nu met Kushlani en haar dochter en laat zien hoe nauw hun dagelijkse leven verbonden is met de zee. Daarna komt het koraalonderzoek in Sri Lanka aan bod, maar er wordt ook uitgezoomd. De koraalriffen in de Indische Oceaan zijn genetisch met elkaar verbonden, via larven - de voorlopers van koralen - die met de stroming meedrijven.”
Waarom werd jouw pitch weerhouden denk je?
“Aan de ene kant heb je het duiken, de avontuurlijke expeditie en de kleurrijke onderwaterbeelden van de riffen. Tegelijk zit je met een globaal probleem: de oceaanopwarming en het bleken van koraalriffen. Ook dat komt aan bod in de documentaire. Die combinatie kan een breed publiek aanspreken, denk ik.”
Hoe is de samenwerking ter plekke verlopen?
“We zijn twee weken samen op stap geweest. Sowieso maak je tijdens een expeditie lange dagen. In de voormiddag wordt er altijd gedoken. In de namiddag moeten de verzamelde stalen worden geconserveerd en gedocumenteerd. Dit keer moesten er tussendoor regelmatig speciale shots worden gemaakt en vonden er interviews plaats. Ik denk dat er wel dertig uur aan beeldmateriaal is gemaakt voor een documentaire van twintig minuten. Het was intens maar ik vond het leuk om te doen.”
Was het technisch uitdagend om de onderwaterbeelden te maken?
“Fabrice, de cameraman die mee was, had geen ervaring met onderwater filmen. Hij had ook geen duikbrevet. Samen met een duikinstructeur heeft hij het wel geprobeerd, maar dat verliep toch moeilijk. Uiteindelijk heeft mijn doctoraatsstudent Stephen de opnames onderwater gemaakt. Ik heb hem wat technische tips gegeven, want ik heb zelf veel ervaring met onderwaterfotografie.”
Bio Marc Kochzius
Professor Marc Kochzius is mariene bioloog. Wereldwijd bestudeert hij koraalriffen.
Als landschapsarcheoloog coördineert Soetkin Vervust het onderzoek naar Testerep, een verzonken eiland voor de Belgische kust. Hoe veelzijdig zo’n onderzoek is anno 2024, laat filmmaker Vincent Langouche zien in de gelijknamige documentaire.
Testerep wordt het ‘Atlantis van de Noordzee’ genoemd. Helpt het om fondsen binnen te halen als een project tot de verbeelding spreekt?
“Ik merk inderdaad dat mensen gemakkelijk getriggerd zijn door het onderzoek. Veel Belgen hebben sowieso een band met de kust, het mysterieuze aspect van Testerep maakt het project alleen maar aantrekkelijker. Ik had dus ook wel verwacht dat het filmmakers zou kunnen inspireren. Na mijn pitch op SciencePitch in 2023 zijn de acht filmmakers die in de zaal zaten allemaal een praatje komen maken. Alle acht hadden ze meteen een idee over hoe ze die documentaire zouden aanpakken.”
Filmmaker Vincent Langouche kreeg de opdracht. Hoe is die samenwerking verlopen?
“Ook Vincent had tijdens die eerste ontmoeting al duidelijke ideeën. Hij vond het intrigerend hoe het werk van een archeoloog, wat lang een heel ambachtelijke praktijk was, is uitgebreid met allerhande geavanceerde technieken. Er zijn ook veel verschillende partijen betrokken bij het project. Naast archeologen werken er ook mariene geologen, ingenieurs en game ontwikkelaars mee. Elk vanuit onze eigen expertise dragen we puzzelstukken aan om de evolutie van ons kustlandschap te ontrafelen. Die veelzijdigheid van het onderzoek wilde Vincent laten zien. Om vertrouwd te raken met ons werk en de betrokken partners sloot hij aan bij onze tweemaandelijkse overlegrondes. Eenmaal hij de groepsdynamiek kende en wist wie wat deed, heeft hij zelf één-op-één afspraken gemaakt. Wij lieten natuurlijk ook weten wanneer er veldwerk gepland stond. Maar Vincent heeft zelf geselecteerd wat hij interessant vond om mee te maken.”
Was het maakproces voor jou arbeidsintensief?
“Eigenlijk niet. Het gaat immers niet alleen om mijn aandeel in het onderzoek. De aandacht was verspreid over de verschillende onderzoeksgroepen en deelaspecten. Bij mij is Vincent bijvoorbeeld twee namiddagen thuis komen filmen terwijl ik op de computer aan het werk was en is hij een keer meegegaan voor veldwerk met een groep metaaldetectoristen. De aanwezigheid van Vincent op onze vergaderingen en grotere brainstorms had ook een meerwaarde. Het was verfrissend van iemand buiten onze onderzoeksbubbel te horen welke aspecten van het project hij interessant vond.”
Wat was de grote uitdaging om van dit onderzoek een documentaire te maken?
“Mijn enige vrees was dat het te abstract zou zijn voor de kijker. Er zijn zoveel invalshoeken. Het is niet eenvoudig om die veelheid te laten zien en er toch een coherente mini-documentaire van vijftien minuten van te maken. Ik denk dat Vincent een goede balans heeft gevonden. Er zit net genoeg in om de kijkers een idee te geven van waar we mee bezig zijn en hen tegelijkertijd te prikkelen om op zoek te gaan naar meer informatie.”
Hoe is het eindresultaat bij jou binnengekomen?
“Ik heb de documentaire nog maar één keer gezien, maar het deed me wel wat. Ik vind dat de schoonheid van onderzoek voeren mooi naar voren komt. Hij belicht heel goed de samenwerking tussen de verschillende partijen. Elk van ons is bezig met een deelaspect. Vaak zijn we los van elkaar aan het werk, maar wel vanuit een gelijkaardige begeestering. Vincent heeft dat prachtig verweven tot één verhaal. Het was ook gewoon heel fijn om te zien wat mijn collega’s hadden verteld of getoond, want dat wisten we niet van elkaar.”
Wat is het belang van deze documentaire voor je onderzoek?
“Het Testerep-project kadert in het programma Strategisch BasisOnderzoek van FWO. Daarbij is het de bedoeling om maatschappelijke impact te creëren, maar FWO voorziet daar zelf geen financiering voor. Voor dat luik moet je zelf partners zoeken. Zo werken we al met de stad Oostende en enkele provinciale partners rond een tentoonstelling, en er is een theatervoorstelling geïnspireerd op het Testerep-verhaal. Die documentaire leek ons een unieke kans om het onderzoek aan een nog breder publiek voor te stellen. Op de expo zal de documentaire trouwens ook een plekje krijgen.”
Podcastaflevering over Testerep
In 'Voorproevers', een podcastreeks van VRT MAX, praat wetenschapsjournaliste Jacotte Brokken met Soetkin en Vincent over Testerep. Beluister hier de aflevering.
Bio Soetkin Vervust
Soetkin Vervust is landschapsarcheoloog en als postdoctoraal onderzoeker verbonden aan de VUB. Ze coördineert het Testerep-project dat onderzoekt hoe onze kustlijn de voorbije 5000 jaar is veranderd.
