Vanaf 2020 starten VUB, UGent en VRT met een nieuwe leerstoel. De lancering ervan, met de titel ‘Media in een samenleving in transitie’, is gepland voor 10 februari 2020. Het academisch werk wordt aan de VUB begeleid door professor Karen Donders.

Tekst Willem-Jan van Ekert / Foto Saskia Vanderstichele

“De mediasector gaat door een enorme transformatie”, zegt professor Karen Donders. “De reclame-inkomsten lopen terug, subsidies kalven af en consumenten zijn niet altijd bereid om te betalen voor mediacontent. Dit alles maakt dat de aandacht voor de maatschappelijke uitdagingen van een mediasector in transitie ondergesneeuwd raakt. Vooral het aspect van de soort mediasector die we willen. Is het nog belangrijk dat mensen lokale content consumeren? Of dat de diversiteit van de samenleving gereflecteerd wordt? Met de leerstoel focussen we op de verantwoordelijkheid van een mediabedrijf.”

“De mediasector is geen sector waar je meubels of appels verkoopt. Het gaat over iets fundamenteels in de samenleving. We kijken naar die waarde en naar hoe zo’n instelling zich zou moeten organiseren. De sokkel van de leerstoel is dat het onderzoek voor iedereen wordt opengesteld, met name voor mediabedrijven die openstaan voor hun rol in dit digitale tijdperk. Commerciële bedrijven kunnen dus ook participeren, net als andere organisaties die zich met media bezighouden. Ook de Europese lidstaten met een klein taalgebied worden met gelijkaardige problemen geconfronteerd. We gaan dus de onderzoeksresultaten op het vlak van wetenschapscommunicatie niet beperken tot Vlaanderen. We willen er Europees mee aan de slag.”

Verandering in het medialandschap is toch een continue beweging? Want ik bemerk een ondertoon dat er iets mis aan het gaan is.

“Er is ook iets mis aan het gaan. De investeringen in de lokale Vlaamse mediasector lopen terug, dus ook die in journalistiek en locale content. Tegelijk zie je een overaanbod van grote internationale mediabedrijven. En dat relateert niet altijd aan onze samenleving. Media hebben traditioneel gezien een rol gespeeld bij de identiteitsvorming, ook om de diversiteit van de samenleving te reflecteren. Op het niveau van feitelijkheden is er al geen gedeelde realiteit meer. Er worden steeds meer onwaarheden voor waar verkocht. Desinformatie bestaat natuurlijk al lang, zeker in oorlogstijd zie je veel manipulatie van de nieuwsstroom. Vandaag gebeurt dat op een veel grotere schaal. Je ziet ook een evolutie waarbij politici kritische vragen afwimpelen als te gekleurd of als fake news bestempelen. Dat is geen goede zaak. Ons democratisch bestel werkt op basis van drie machten waarbij een vierde macht, de pers, de andere in evenwicht moet houden. We zien daar toch weinig hoopgevende verschuivingen.” [Lees verder onder de foto]

VUB Karen Donders

Had de overheid vroeger meer controle?

“In de jaren zestig had de publieke omroep een monopolie, zoals Belgacom dat had in de telecomsector. Later werden die markten opengesteld. Het werd wat complexer maar nog altijd vrij voorspelbaar. Zo ontiegelijk veel keuze had de consument niet en de publieke omroep was in reële termen beter gefinancierd dan vandaag het geval is. Maar nu zitten we niet meer in dat Vlaamse landschap. Nu kan de overheid nog moeilijk regels opleggen binnen een totaal ongecontroleerd medialandschap. Ik wil daar niet al te fatalistisch in zijn, in tegenstelling tot sommige politici die zich bij deze ontwikkeling gewoon neerleggen.”

Vroeger was een van de taken van de publieke omroep de publieksopvoeding.

“Het staat niet meer zo in de wetgeving maar van oudsher wilde de publieke omroep niet enkel informeren en entertainen. Educatie werd tot in de jaren tachtig vrij paternalistisch ingekleurd, later stapte men af van die betutteling door het op een andere manier in te vullen. De vraag is of de omroep de burger nu voldoende versterkt in politiek, sociaal en cultureel burgerschap. Zorgt een publieke omroep er nog voor dat mensen zich deel voelen uitmaken van de samenleving? Creëert ze empathie bij mensen voor omstandigheden waarin een ander zich bevindt? Je zou kunnen zeggen dat die emancipatorische rol wat te veel werd losgelaten.”

Hier wil de regering meer V in de VRT zien. Hoe emancipatorisch is dat?

“Overal zie je dat een publieke omroep de taak heeft de identiteit van de natie te versterken. Bij ons is de publieke omroep een bevoegdheid van de Vlaamse overheid. Die stelt dus een legitieme vraag. Je kunt natuurlijk wel discussiëren over hoe je die Vlaamse identiteit invult en definieert. De Franse en Britse omroepen zijn niet verplicht om de identiteit te tonen zoals Macron of Johnson die zien. En die discussie leeft hier ook.” [Lees verder onder foto]

VUB VRT-leerstoel 2

Probleem is dat die regeringen wel bepalen hoeveel middelen men krijgt.

"Dat is waar maar tegelijk moet de publieke omroep haar taak zo onafhankelijk mogelijk kunnen uitvoeren, wars van politieke druk. In de meeste Noord- en West-Europese landen is dat grotendeels het geval. In sommige Zuid- en Oost-Europese landen minder. In Vlaanderen wordt elke vijf jaar een overeenkomst gesloten waarin de verwachtingen ten aanzien van de VRT vermeld staan. Je merkt wel dat er de laatste tijd wat meer spanningen zijn over de publieke omroep. Mensen die wat linkser zijn vinden de publieke omroep te rechts en vice versa. In de leerstoel willen we dit soort discussies tot feitelijkheden herleiden. Neutraal zijn is niet per se hetzelfde als onafhankelijk zijn. Ik wil ook kijken naar landen als Italië, Spanje, Polen of Hongarije waar je in meer of mindere mate partijdigheid van een staatsomroep ziet die vanuit de overheid is opgelegd.

Met de leerstoel zetten we ook onderzoeksmatige samenwerkingen op met andere Europese landen. Het eerste jaar van het onderzoek willen we vooral focussen op digitale transitie, ook met het oog op die emancipatorische rol. Het tweede jaar richten we ons op meer journalistieke aspecten. Het onderzoek wordt gefinancierd door de VRT en geldt in principe voor twee, mogelijk vier jaar. Maar we voeren een compleet onafhankelijk onderzoek. Op de VUB gebeurt, ook met collega’s zoals professor Tim Raats en dr. Anne-Sofie Vanhaeght, het meest gerenommeerde onderzoek naar de publieke omroep in Europa, in die zin zijn we een beetje een natuurlijke partner van de VRT.”

Is uw bedrijf geïnteresseerd in de oprichting van een leerstoel aan de VUB? Neem dan contact op met het VUB Foundation team: vubfoundation.be

Lees meer over: